Déjà-vu hissi nasıl oluşur?

Bazen yeni olan bir olayı daha önce yaşamış gibi mi hissedersiniz? Her ne kadar pek çok kişi déjà-vu hissine kapılsa da bunun bilimsel açıklaması henüz o kadar net değil.

Déjà-vu daha çok yorgun ve stresli gençlerde görülmektedir. Bu hissi açıklamak için ortaya pek çok teori atıldı. Hatta bazıları paranormal teoriler: geçmiş anıların anımsanması ya da premonisyon gibi. Bilim insanları da bu gizemi mantıklı bir şekilde açıklamaya çalışıyor.

Epileptik insanlarda déjà-vu hissi

Déjà-vu olayı epilepsi krizleri esnasında oldukça yoğun yaşanıyor. Bu nedenle déjà-vu’yü anlamak için epileptik insanlar üzerinde araştırmalar yürütüldü. Epilepsi krizleri sırasında bazı nöronların elektrik aktivitelerinde değişiklik görülmektedir. Bu düzensizlik tüm beyne yayılarak temporal loba ulaşır. Beynin bu lobu konuşma, hafıza ve duyma gibi görevlerden sorumludur. Temporal lobdaki bu elektriksel bozukluk, epilepsi krizinin başında kişide déjà-vu hissi uyandırır.

Epilepsiden muzdarip kişilerde déjà-vu hissinden sorumlu bölge hipokampüsün altında bulunan rinal korteks bölgesidir. 2012’de yayınlanan bir çalışmaya göre, Fransız uzmanlar beynin bu bölgesini uyararak epileptik insanlarda déjà-vu hissini yaratmayı başardı. Peki, ya epileptik olmayan insanlar? Ya kişide epilepsi krizi olmadan benzer bir elektriksel bozukluk yaşanıyor, ya da déjà-vu’nün farklı mekanizmaları da var.

2016’da Britanya’nın St. Andrews Üniversitesi’nden bazı araştırmacılar hafıza üzerine bir kongre esnasında, déjà-vu hissine sahip insanların beyin scannerlarını gösterdi. Araştırmacılar, kişilerde bu hissi yaratmak için onlara birbirleriyle bağlantılı kelimeler gösterdi (yastık, yatak, gece, rüya…). Fakat bütün kelimeleri birbirine bağlayan anahtar kelime (uyku) listede yer almıyordu. Araştırmacılar, katılımcılara U ile başlayan kelime görüp görmediklerini sordu. Katılımcılardan hayır yanıtı geldi. Daha sonra onlara uyku kelimesini görüp görmedikleri soruldu. Katılımcılar kelimeyi duymadıklarını, ama kendilerine tanıdık geldiğini söylüyorlardı: bir çeşit déjà-vu hissine kapılmışlardı. Çünkü kelimeyi aslında hiç görmemişlerdi. 

Teste katılan gönüllülerin MR’ını çeken bilim insanları, déjà-vu hissi sırasında kişilerin hipokampüs bölgelerinin aktif olmadığını, bununla birlikte karara alma mekanizmasında önemli rol üstlenen beynin ön lobunun aktif olduğunu farketti. Bir hipotez: Beynin ön lobu hafızayı inceler ve olası bir hata durumunda ya da beynin yaşanmış bir olayla yaşadığını düşündüğü bir olay arasında kararsız kaldığı durumlarda sinyal gönderir. Bu durumda déjà-vu hissi, beynin kontrol mekanizmasının doğru çalıştığı anlamına gelir.

Peki, sizde hiç déjà-vu hissi oluyor mu?